فرانسیسكۆ فرانكۆ باهامۆند دیكتاتۆر ی ئیسپانیا


فرانسیسكۆ فرانكۆ باهامۆند : دیكتاتۆر و جه‌نه‌راڵی‌ سه‌ربازی‌ وسه‌رۆكی‌ ده‌وڵه‌تی‌ ئیسپانیا بوو له‌ ساڵی‌ 1936ه‌وه‌ تا كۆچی‌ دوایی‌ له‌ ساڵی‌ 1975دا.فرانسیسكۆ فرانكۆ له‌ 4ی‌ كانوونی‌ یه‌كه‌می‌ ساڵی‌ 1892 له‌ شاری‌ فێرۆڵ سه‌ربه‌ ویلایه‌تی‌ گالیسییای‌ ئیسپانی‌ له‌دایك بوو. فرانكۆ له‌ خێزانێك له‌ دایك بوو كه‌ زۆربه‌ی‌ ئه‌ندامه‌ پیاوه‌كانی‌ بنه‌ماڵه‌كه‌ی‌ له‌ ریزی‌ هێزه‌كانی‌ ده‌ریاوانیدا بوون و زۆربه‌شیان پله‌ی‌ ئه‌فسه‌ریان هه‌بوو.
فرانسیسكۆ ده‌یویست رێچكه‌ی‌ باوكی‌ بگرێت و بچێته‌ ریزی‌ هێزه‌كانی‌ ده‌ریاوانیه‌وه‌، به‌ڵام به‌هۆی‌ جه‌نگی‌ ئه‌مریكا ئیسپاینیاوه‌ زۆربه‌ی‌ كه‌شتیه‌ گه‌لیه‌كانی‌ ئیسپانیا له‌ناوچووبون و ولاته‌ژێر ده‌سته‌كانیان له‌ده‌ست ده‌رچوبوو هه‌ربۆیه‌ ئه‌كادیمی‌ كه‌شتیگه‌لی‌ جه‌نگی‌ چیدی‌ به‌پێویست نه‌ده‌زانرا و له‌ ساڵی‌ 1906 بۆ 1913 ئه‌كادیمیاكه‌ داخرا. فرانسیسكۆ ناچاربوو له‌سه‌ر پێنیاری‌ باوكی‌ بچێته‌ ریزی‌ سوپای‌ ئیسپانیاوه‌. له‌ساڵی‌ 1910 دا ئه‌كادیمی‌ سه‌ربازی‌ ته‌واو كرد به‌ پله‌ی‌ ملازم ده‌رچوو. له‌و كاته‌دا ئیسپانیا له‌ هه‌وڵی‌ گێڕانه‌وه‌ی‌ ده‌سه‌لاتی بوو به‌سه‌ر مه‌غریبدا كه‌ جه‌نگی‌ ریفی‌ لێكه‌وتبۆوه‌ و رووبه‌روی‌ به‌رهه‌ڵستكاری‌ خێڵه‌ مه‌غربیه‌كانببۆوه‌, جه‌نگی‌ ریفی‌ نێوان سوپای‌ ئیسپانیا و خێڵه‌كانی‌ مه‌غریب له‌ ساڵی‌ 1909 وه‌ بۆ 1927 درێژی‌ كێشه‌. ئه‌كاته‌ فرانسیسكۆ وه‌ك ئه‌فسه‌رێك ره‌وانه‌ی‌ شه‌ڕكرا بۆ مه‌غریب. ئه‌مه‌ش هه‌لێكی‌ باشی‌ بۆ ره‌خساند تا ناوبانگ بۆخۆی‌ په‌یدا بكات و زووبه‌زوو ناوبانگی‌ وه‌ك ئه‌فسه‌رێكی‌ ئازا ده‌ركرد، هه‌رچه‌نده‌ له‌ ساڵی‌ 1913دا و له‌ته‌مه‌نی‌ 23 ساڵیدا له‌ یه‌كێك له‌ شه‌ڕه‌كاندا به‌سه‌ختی‌ برینداربوو. پاشان پله‌كه‌ی‌ به‌رزكرایه‌وه‌ و گه‌نجترین ئه‌فسه‌ری‌ سوپای‌ ئیسپانیابوو كه‌ پله‌ی‌ رائیدی‌ وه‌رگرت و دواتریش چه‌ندجاێك به‌هۆی‌ لێهاتوییه‌وه‌ په‌له‌كه‌ی‌ به‌رزكرایه‌وه‌.
له‌ ساڵی‌ 1936دا هه‌ڵبژاردنی‌ گشتی‌ ئه‌نجامدرا كه‌ ململانێ له‌ نێوان دوو به‌ره‌دا بوو ،به‌ره‌ی‌ میللیی‌ كه‌ پێكهاتبوو له‌ كۆمۆنیسته‌كان و پارته‌ چه‌په‌كان له‌گه‌ڵ به‌ره‌ی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ كه‌ پێهاتبوو له‌ محافیزكار و ره‌استڕه‌وه‌ رادیكاڵه‌كان. هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ له‌ به‌سه‌ركه‌وتنی‌ به‌ره‌ی‌ میللی‌ چه‌پڕه‌و كۆتایی‌ هات به‌لام دواتر به‌رهه‌ڵستكردنی‌ حكومه‌تی‌ به‌ره‌ی‌ میللی‌ له‌لایه‌ن به‌ره‌ی‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ شه‌ڕێكی‌ ناوخۆی‌له‌ ساڵی‌ 1936 بۆ 1939 لێكه‌وته‌وه‌ كه‌ به‌شه‌ری‌ ناوخۆی‌ ئیسپانیا ناوده‌برێت و نزیكه‌ی‌ 190 هه‌زار بۆ 500 هه‌زار كوژراوی‌ لێكه‌وته‌وه‌.. شه‌ڕه‌كه‌ مۆركی‌ ده‌ستێوه‌ردانی‌ ده‌ره‌كی‌ پێوه‌ دیار بوو ئیتاڵیای‌ فشی‌ و ئه‌ڵمانیای‌ نازی‌ پشتیوانیان له‌ به‌ره‌ی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ ده‌كرد و یه‌كێتی‌ سۆڤێتیش له‌ حكومه‌تی‌ به‌ره‌ی‌ میللیی‌. فرانسیسكۆ ئه‌وكاته‌ له‌به‌ره‌ی‌ نه‌ته‌وه‌یه‌دا ده‌جه‌نگاو به‌ پشتیوانی‌ ئیتاڵیا و ئه‌ڵمانیا سه‌ركه‌وتنی‌ به‌ده‌ستهێنا و حوكمی‌ ولاتی‌ گرته‌ ده‌ست. سه‌ركه‌وتنی‌ فرانكۆ كۆمه‌ڵێك كوشتار و زیندانی‌ كردن و كاری‌ زۆره‌ملێی‌ به‌دوادا هات. دوای‌ كۆتایی‌ هاتنی‌ چه‌ڕی‌ ناوخۆ رژێمه‌كه‌ی‌ فرانسیسكۆ فرانكۆ كه‌وته‌ قڕكردنی‌ نه‌یارانی‌. هه‌موو پارته‌ سیاسیه‌كانی‌ له‌ژێر یه‌كناودا كۆكرده‌وه‌ به‌ناوی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ فالانج و خستیه‌ ژێر كۆنترۆڵی‌ خۆیه‌وه‌. زۆربه‌ی‌ رێكخراو و سه‌ندیكاكنی‌ قه‌ده‌غه‌كرد و جگه‌ له‌ زمانی‌ ئیسپانی‌ كاستالیان هه‌موو زمانه‌كانی‌ دیكه‌ی‌ وه‌ك كه‌ته‌لۆنی‌ و گالیسی‌ و باسكی‌ قه‌ده‌غه‌كرد. پارتی‌ نیشتیمانی‌ باسك به‌ره‌و مه‌نفا هه‌ڵهات ،به‌ڵام له‌ ساڵی‌ 1959دا گروپێكی‌ چه‌كداری‌ به‌ ناوی‌ ئیتاوه‌ پێكهێنرا بۆ به‌رپاكردنی‌ شه‌ڕ دژ به‌ رژێمه‌كه‌ی‌ فرانكۆ.
به‌شێوه‌یه‌كی‌ ره‌سمی‌ به‌ سه‌رۆكی‌ ده‌وڵه‌ت ناوده‌برا ، هه‌روه‌ها نازناوی‌ كاودیل بۆخۆی‌ هه‌ڵبژاردبوو كه‌ به‌ مانای‌ رابه‌ری‌ نه‌ته‌وه‌ دێت.
به‌بیانوی‌ پاراستنی‌ ناسنامه‌ی‌ یه‌كگرتوی‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ فره‌چه‌شنی‌ كه‌لتووری‌ ئیسپانیای‌ پێشێل كرد، هه‌موو چالاكیه‌كی‌ كه‌لتوری‌ خرایه‌ ژێر سانسۆره‌وه‌ زۆر له‌ نه‌ریتی‌ ناوچه‌ جیاجیاكان قه‌ده‌غه‌كرا. یه‌كێك له‌ دیارترین ئه‌و تاوانانه‌ی‌ له‌سه‌ر ده‌ستی‌ رژێمه‌كه‌ی‌ دژ به‌ كه‌لتوری‌ ولات كرا كوشتنی‌ لۆركا شاعیری‌ به‌ناوبانگی‌ ئیسپانیابوو.
له‌ژێر ناوی‌ پارستنی‌ رۆڵی‌ ته‌قلیدیی‌ ژنان له‌ كۆمه‌ڵگه‌دا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك مافی‌ ژنان پێشێل ده‌كرا.
ده‌بوایه‌ له‌گه‌ڵ كۆتایی‌ هاتنی‌ حوكمی‌ هیتله‌ر ومۆسۆلۆنیدا ده‌سه‌لاتی‌ فرانكۆش كۆتایی‌ بهاتایه‌ ،به‌ڵام فرانكۆ له‌جه‌نگی‌ جیهانی‌ دووه‌مدا بێلایه‌نی‌ له‌ جه‌نگه‌كه‌ راگه‌یاند و ئه‌مه‌ش وای‌ له‌ ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانه‌كانی‌ كرد دژی‌ ده‌سه‌لاته‌كه‌ی‌ نه‌بنه‌وه‌ و ته‌نانه‌ت پشتیوانیشیان له‌ ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی‌ كرد.
له‌ ساڵی‌ 1947دا فرانكۆ ئیسپانیای‌ به‌ شانشین راگه‌یاند به‌ڵام هیچ پادشایه‌كی‌ بۆ ده‌ستنیشان نه‌كرد و ئاره‌زووشی‌ نه‌بوو خۆی‌ بكاته‌ پادشا به‌ڵكو ئه‌و پایه‌یه‌ی‌ به‌ چۆڵی‌ هێشته‌وه‌ تا ماوه‌یه‌كی‌ كه‌م به‌ر له‌ مردنی‌ و له‌ ساڵی‌ 1969دا شازاده‌ خوان كارلۆس دی‌ بۆربۆنی‌ به‌ پادشای‌ ئیسپانیا ده‌ستنیشانكرد.
فرانسیسكۆ فرانكۆ له‌ ساڵی‌ 1974 دا نه‌خۆش كه‌وت و له‌ 20 تشرینی‌ دووه‌می‌  1975دا  له‌ته‌مه‌نی‌ 82 ساڵیدا كۆچی‌ دوایی‌ كرد.
36 ساڵ حوكمی‌ فرانكۆ تا ئێستاش جێگه‌ی‌ مشتومڕه‌. حوكمه‌كه‌ی‌ پڕبوو له‌ تاونی‌ دژ به‌ مرۆڤایه‌تی‌. له‌ ساڵی‌ 2007دا و دوای‌ تێپه‌ڕبوونی‌  زیاتر له‌ 30 ساڵ  به‌سه‌ر مردنی‌ فرانكۆدا كۆنگرێسی‌ ئیسپانیا یاسایه‌كی‌ په‌سه‌ندكرد بۆ گه‌ڕان به‌دوای‌ گۆڕه‌ به‌كۆمه‌ڵه‌كان و قوربانیانی‌ ده‌ستی‌ رژێمه‌كه‌ی‌ فرانكۆ. هه‌ر هه‌مان ساڵ حكومه‌ت هه‌موو ناویشن و ره‌مزێكی‌ له‌ شوێنه‌ گشتیه‌كان سڕیه‌وه‌ كه‌ ئاماژه‌بوون بۆ رژێمه‌كه‌ی‌ فرانكۆ و زۆربه‌ی‌ زۆری‌ پیكره‌كانی‌ له‌ شوێنه‌ گشتیه‌كان لابران.
ئه‌وانه‌ی‌ ئاستی‌ ژیان و گوزه‌رانیان زۆر له‌ مافی‌ مرۆڤ به‌لاوه‌ گرنگتربوو ستایشی‌ حوكمی‌ فرانكۆیان ده‌كرد، به‌ڵام به‌گشتی‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ 36 ساڵه‌ی‌ فرانسیسكۆ فرانكۆ له‌ مێژودا به‌ ده‌سه‌ڵاتێكی‌ دیكتاتۆری‌ و پێشێلكاری‌ مافه‌كانی‌ مرۆڤ تۆماركراوه‌.

28/02/2012
  • کوردستان
  • عێراق
  • جیهان
" نوێنه‌رانی‌ كورد له‌ كۆمسیۆن چییان كردوه‌؟"
په‌رله‌مانتارێك: ده‌سه‌ڵاتی‌ كوردی‌ به‌رپرسه‌ له‌ نه‌هاتنه‌وه‌ی‌ ناوی‌ كوردان
Sunday, April 21, 2013
هه‌ڵبژاردنی‌ ناوخۆیی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان: 16 هه‌زار هه‌ڵسوڕاو مافی‌ ده‌نگدانیان هه‌یه‌‌و1200 كاندید تۆماركراون
Saturday, April 20, 2013
پارتی‌‌و یه‌كێتی‌ یه‌كتر به‌دواخستنی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ پارێزگاكان تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن
Sunday, April 21, 2013
چوار ساڵ به‌سه‌ر دامه‌زراندنی‌ ڕادیۆی‌ گۆڕان تێده‌په‌رێت
Saturday, April 20, 2013
مه‌سعود بارزانی‌ دواخستنی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ پارێزگاكان ده‌خاته‌ئه‌ستۆی‌ برازاكه‌ی‌
Sunday, April 21, 2013
بارزانی‌ له‌گه‌ڵ وه‌زیرو نوێنه‌رانی‌ كورد له‌ به‌غداد كۆده‌بێته‌وه‌
Saturday, April 20, 2013
هه‌واڵی زیاتر
ڕێكخراوی‌ ته‌موز: لیسته‌كه‌ی‌ مالكی‌ له‌ پارێزگای زیقار یه‌كه‌مه‌
Sunday, April 21, 2013
مالكی‌: مانگی‌ داهاتو هه‌ڵبژاردن له‌ ئه‌نبار و نه‌ینه‌وا به‌رێوه‌ده‌چێت
Saturday, April 20, 2013
مالكی‌: لێپێچینه‌وه‌ له‌و كه‌سانه‌ ده‌كه‌ین فشار ده‌خه‌نه‌ سه‌ر كۆمسیۆن
Sunday, April 21, 2013
زیاد تاریق عه‌زیز: چاوپێكه‌وتنه‌كه‌ی‌ باوكم هی‌ سێ‌ ساڵ له‌مه‌وبه‌ره‌
Saturday, April 20, 2013
له‌ دوێنێوه‌ سه‌دان خۆپیشانده‌ر له‌لایه‌ن سوپاوه‌ ده‌ستبه‌سه‌ركراون
Saturday, April 20, 2013
عه‌لاوی: كۆبونه‌وه‌ی هه‌لێر-نه‌جه‌ف گۆڕانكاری سیاسی دروست ده‌كات
Saturday, April 20, 2013
هه‌واڵی زیاتر
كۆمسیۆن: ئه‌مڕۆ ئه‌نجامی‌ به‌رایی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ راده‌گه‌یه‌نرێت
Monday, April 22, 2013
به‌ ڤیدیۆ...یه‌كه‌مین ساته‌كانی‌ بومه‌له‌رزه‌كه‌ی‌ چین
Sunday, April 21, 2013
به‌ هۆی‌ بومه‌له‌رزه‌كه‌وه‌ 250 كه‌س كوژراون و 11 هه‌زار كه‌سیش بریندارن
Monday, April 22, 2013
مورسی‌: شۆڕی‌ میسر شۆڕشی‌ برسییه‌كان نه‌بوو
Sunday, April 21, 2013
چه‌كدارانی‌ ئه‌سه‌د سه‌دان كسیان له‌ كوشتارگه‌یه‌كدا قه‌تڵو عام كرد
Monday, April 22, 2013
پۆلیسی‌ فیدراڵی‌ ئه‌مریكا له‌رێگای‌ روسیاوه‌ ئاگاداری‌ دۆسیه‌ی‌ گومانلێكراوه‌كانی‌ قه‌قینه‌وه‌كه‌، بووه‌
Sunday, April 21, 2013
هه‌واڵی زیاتر
ڤیدیۆ...كاتژمێره‌ زیره‌كه‌كه‌ی‌ گۆگڵ
Saturday, April 20, 2013
هه‌واڵی زیاتر
دوو مانگ دوای‌ مردنه‌كه‌ی‌ ته‌رمی‌ پاشای‌ كه‌مبودیا له‌ ڕێوره‌سمێكی‌ تایبه‌تدا سوتێنرا
Tuesday, February 5, 2013
هه‌واڵی زیاتر
كینگداو هایوان...درێژترین پردی‌ ئاوی‌ له‌ جیهاندا
Tuesday, April 16, 2013
هه‌واڵی زیاتر
KNN Frequencies: Nilesat: 10892 H 3/4 S.R = 27500       Hotbird: 12380 V 27500